Η ανάγκη του ανθρώπου να οργανωθεί σε κοινωνίες σήμανε ουσιαστικά και την παραχώρηση μέρους της ελευθερίας του. Η ελευθερία αυτή μετουσιώθηκε σε νόμους και κανόνες που θεσπίστηκαν ώστε να ρυθμίζουν την κοινωνική συμβίωση.
Ο συμβιβασμός αυτός, ο οποίος αποτελεί τον συνεκτικό κρίκο της κοινωνίας, θα πρέπει να βασίζεται σε μια καθολικά αποδεκτή αρχή, η οποία οφείλει να αποτυπώνεται σε κάθε λογής «κοινωνικό συμβόλαιο»:
O κάθε πολίτης έχει αναφαίρετο το δικαίωμα να συνδιαμορφώνει τις αποφάσεις, τις οποίες μετέπειτα, ως μέλος μιας πολιτείας, υποχρεούται να τηρεί.
Αυτό το θεμελιώδες αξίωμα αποτελεί το ηθικό έρεισμα της Δημοκρατίας, και από αυτό αντλεί και την υπεροχή της απέναντι στις άλλες μορφές πολιτευμάτων. Η αρχή αυτή πρέπει να προστατεύεται από κάθε επιβουλή, αφού διασφαλίζει την ιδανική αναλογία ασφάλειας και ελευθερίας, και ταυτόχρονα εγγυάται – με το μικρότερο δυνατό ρίσκο – τη συλλογική πρόοδο.
Η Δημοκρατία στηρίζεται σε μια θεωρία που αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο από διάφορους σκεπτικιστές: ότι η συλλογική πολιτική ευφυΐα, όταν είναι ενεργή, (όταν δηλαδή, ασκείται διαρκώς στον έλεγχο, τη λήψη αποφάσεων και την ανάληψη ευθυνών), είναι μεγαλύτερη από εκείνη του εξειδικευμένου γνώστη.
Σήμερα οι πολίτες ασφυκτιούν εντός μιας πραγματικότητας όπου ούτε να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων μπορούν, ούτε να ελέγξουν αποτελεσματικά τους αντιπροσώπους τους όταν αυτοί παρεκκλίνουν από τη λαϊκή βούληση. Η διάχυτη γκρίνια της κοινωνίας, παρότι αναδύεται με διαφορετικές αφορμές, και παρότι αλλάζει στόχο ανά περίπτωση, έχει διαχρονικά και κατά βάθος την ίδια βασική αιτία, που μπορεί να συνοψισθεί σε δύο λέξεις: Έλλειμμα δημοκρατίας.
Η κρίση εμφανίζεται με δύο μορφές. Αφενός ως έλλειμμα δημοκρατικού ήθους, και αφετέρου ως «συστημικός» αποκλεισμός της έκφρασης της ελεύθερης βούλησης των πολιτών – ένας συνδυασμός νωθρότητας των πολλών και δολιότητας ολίγων επιτήδειων.
Και οι δύο αυτές συνιστώσες βρίσκονται σε σχέση αμοιβαίας ανατροφοδότησης, κάτι που κάνει το πρόβλημα πιο σύνθετο.
Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να αντιληφθούμε το έλλειμμα δημοκρατίας ως δομικό πρόβλημα της πολιτείας. Το δεύτερο, να διευρύνουμε τα όρια της συλλογικής μας συνείδησης ώστε να το θεωρήσουμε και προσωπικό μας πρόβλημα.
Αν η αδικία του διπλανού ή η δυστυχία του μεταγενέστερου σε συνεγείρουν τόσο ώστε να μην αποδέχεσαι να αφήσεις τα πράγματα να εξελιχθούν ερήμην σου, τότε, ίσως, αυτό να μην είναι και τόσο δύσκολο.
11.03.2024 | Γιώργος Θωμάκος
