Η φιλελεύθερη δημοκρατία παρουσιάζεται ως το τελικό στάδιο της πολιτικής εξέλιξης, ως το αντίθετο της απολυταρχίας, ένα σύστημα που εξασφαλίζει τόσο την ατομική ελευθερία όσο και τη συλλογική διακυβέρνηση. Διεκδικεί τον ρόλο της μοναδικής εφικτής σύγχρονης μορφής δημοκρατίας, όχι επειδή συνδέεται ουσιαστικά με την κοινωνία, αλλά επειδή διατηρεί ορισμένες τελετουργικές διαδικασίες συμμετοχής, όπως οι εκλογές για τη νομοθετική εξουσία και η (περιορισμένη) συμμετοχή των ενόρκων στη δικαστική εξουσία.
Αν εξετάσουμε τη φύση αυτών των θεσμών, διαπιστώνουμε πως οι εκλογές δεν συνιστούν άσκηση εξουσίας από την κοινωνία, αλλά απλώς μια περιοδική επιλογή κυβερνώντων, οι οποίοι, μόλις εκλεγούν, αυτονομούνται από την κοινωνία και νομοθετούν με κύριο γνώμονα τη διατήρησή τους στην πολιτική επαγγελματική τάξη. Αντίστοιχα, ο θεσμός των ενόρκων (ιδιαίτερα μετά το τελευταίο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης), περιορισμένος σε ελάχιστες δίκες, αποτελεί περισσότερο ένα διακοσμητικό κατάλοιπο μιας συμμετοχικής παράδοσης που έχει προ πολλού εγκαταλειφθεί.
Σε περιόδους ευημερίας, αυτή η συνθήκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας φαίνεται ανεκτή. Η κοινωνία πείθεται ότι η εξουσία λειτουργεί προς όφελός της. Οι πολίτες αποσύρονται από την πολιτική σφαίρα, αφήνοντας τη διαχείριση της εξουσίας στους επαγγελματίες της πολιτικής. Εντός αυτού του πλαισίου, η σταθερότητα του συστήματος, η ελευθερία που προσφέρει η ιδιωτική ζωή και η αποφυγή της πολιτικής ευθύνης μέσω της μη συμμετοχής γίνονται τα κύρια πλεονεκτήματα του φιλελεύθερου πολιτεύματος.
Όταν, όμως, η οικονομική και κοινωνική ισορροπία διαταράσσεται—μέσω οικονομικής κρίσης, πολέμου ή κοινωνικής αναταραχής—η φιλελεύθερη δημοκρατία δείχνει να καταρρέει.
Κι όμως, αυτό που φαίνεται ως κατάρρευση της φιλελεύθερης δημοκρατίας (και εδώ μπορεί κανείς να προσθέσει οποιοδήποτε παράδειγμα από την παγκόσμια πολιτική σκηνή) είναι στην πραγματικότητα η αναπόφευκτη μεταμόρφωσή της.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν καταρρέει. Μεταμορφώνεται.
Η ίδια η λογική της, που βασίζεται στην ανάθεση εξουσίας, επιτρέπει τη μετατόπιση της απόφασης για περισσότερη ή λιγότερη λογοδοσία, για ανεξαρτησία ή έλεγχο της δικαιοσύνης, για συγκέντρωση ή διάχυση της εξουσίας σε εκείνους που ήδη την κατέχουν.
Ο λαός, αδυνατώντας να διεκδικήσει ενεργό ρόλο εντός της πολιτείας – είτε λόγω εθισμού στην ανάθεση, είτε λόγω αίσθησης ανικανότητας, αλλά κυρίως λόγω θεσμικού αποκλεισμού – δεν αντιστέκεται, αλλά αποδέχεται τη μόνη εναλλακτική που προσφέρει το φιλελεύθερο σύστημα: τη σιδηρά πυγμή. Πυγμή που δεν εμφανίζεται ως επιβολή, αλλά ως αναγκαιότητα, ως προστασία της δημοκρατίας, ακόμη και ως «θέλημα του λαού». Έτσι, το πολίτευμα που διαφημίζεται ως αντίβαρο στον αυταρχισμό, καταλήγει κάθε φορά να τον παράγει, καθώς η κοινωνία διαπιστώνει την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να ανταποκριθεί στις ανάγκες της.
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι πώς θα αποκαταστήσουμε μια ιδεατή φιλελεύθερη δημοκρατία, αλλά πώς θα την υπερβούμε. Όσο η πολιτεία παραμένει αποκομμένη από την κοινωνία και όσο η συμμετοχή των πολιτών περιορίζεται στην εκλογική νομιμοποίηση, η μετάβαση στον αυταρχισμό δεν θα είναι μια εξαίρεση, αλλά μια εγγενής δυνατότητα του συστήματος.
Η μόνη πραγματική δημοκρατία είναι εκείνη που δεν βασίζεται στην ανάθεση της εξουσίας, αλλά στην συλλογική άσκησή της και στη διαρκή αξιολόγηση των πολιτικών αποφάσεων. Και αυτή η δημοκρατία δεν έχει υπάρξει ακόμη.
