Όχι σπάνια, όταν κοινοποιούνται στα Μέσα Κοιν. Δικτύωσης κείμενα που αναφέρονται στους αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς άλλων χωρών (ειδικά αυτά που αφορούν σε συγκεκριμένα δημοψηφίσματα), θα βρεθεί κάποιος αναγνώστης που θα σχολιάσει (χοντρικά): “κι εμένα τι με νοιάζει ποια θέματα απασχολούν τους κατοίκους της Χ περιοχής, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά μου;”
Το ερώτημα, με όποιον τρόπο κι αν διατυπωθεί, κρύβει μια μεγάλη αλήθεια. Δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να μας απασχολούν πολιτικά προβλήματα μιας άλλης κοινωνίας, με άλλα προαπαιτούμενα, άλλη ιστορική διαδρομή, άλλες προτεραιότητες, άλλες αξίες και, τέλος, άλλα θεσμικά εργαλεία επίλυσης των προβλημάτων από τα δικά μας. Σάμπως δεν έχουμε προβλήματα αμεσότερα και – πιθανόν – πολύ πιεστικότερα να ασχοληθούμε ως κοινωνία; Το ερώτημα είναι σαφές, είναι έγκυρο κι οφείλεται να δοθεί μια πειστική και καθαρή απάντηση εδώ!
Η απάντηση, κατ’εμέ, είναι η εξής: τα κείμενα αυτά δεν στοχεύουν στο να “συγκινήσουν” τον αναγνώστη για τα προβλήματα κάποιων άλλων, ούτε – πολύ περισσότερο – να τον εμπλέξουν σε ατέρμονες συζητήσεις για το “ποιός έχει δίκιο”. Τα κείμενα γράφονται για να εξυπηρετήσουν άλλες στοχεύσεις:
- για ιστορική γνώση: Κάποια κείμενα στοχεύουν να συνοψίσουν και παρουσιάσουν τις κοινωνικές διεργασίες, τα στάδια από τα οποία πέρασαν και πως ωρίμασαν οι συνθήκες για τη διαμόρφωση αμεσοδημοκρατικών θεσμών σε άλλες χώρες (συχνά, σε αντιπαραβολή με τις δικές μας ιστορικές συνθήκες) στη σημερινή τους μορφή. Η ιστοσελίδα των Φϊλων της Δημοκρατίας έχει αρχείο με ιστορικά θέματα (ελληνικά ή μη), ενώ παρόμοια κείμενα έχουν δημοσιευτεί και αλλού, π.χ. για τις ΗΠΑ ή την Ελβετία.
- θεσμική ενημέρωση: Άλλα κείμενα στοχεύουν να παρουσιάσουν τα είδη των αμεσοδημοκρατικών θεσμών και τους όρους λειτουργίας τους εντός του πολιτικού συστήματος, όπως εδώ για την Ελβετία, εδώ για την Ιρλανδία ή εδώ και εδώ για τις ΗΠΑ.
- πολιτική ενημέρωση: Τέλος, άλλα κείμενα πραγματεύονται συγκεκριμένα πολιτικά ζητήματα, πως γίνεται χρήση των αμεσοδημοκρατικών εργαλείων για την επίλυση τους, και τη διαδικασία με την οποία εμπλέκονται σε ενεργό και, συνήθως, παραγωγικό (όχι πάντα, δυστυχώς) διάλογο οι ομάδες πολιτών που εκφράζουν διαφορετικές απόψεις, μεταξύ τους και με τις πολιτικές/οικονομικές/πολιτιστικές ελίτ του τόπου τους. Εδώ η λίστα είναι ατελείωτη, γι’αυτό ενδεικτικά θα αναφέρω μόνο το πρόσφατο αφιέρωμα για τα 147 δημοψηφίσματα στις ΗΠΑ, αυτό το Νοέμβριο.
Ο πλούτος των πληροφοριών που περιέχονται είναι τεράστιος. Αρκεί κάποιος να διαβάσει λίγα μόνο από αυτά για να διαπιστώσει ότι αφενός υπάρχει μεγάλη και δυναμική ποικιλία διαφορετικών θεσμών που εξυπηρετούν διαφορετικές πολιτικές ανάγκες, αφετέρου ότι το “αποφασίζω σε δημοψήφισμα” σημαίνει πολλά περισσότερα από το “πηγαίνω σποραδικά και ρίχνω την επιλογή μου στην κάλπη, αλλά στο τέλος θα αποφασίσουν οι πολιτικές ελίτ”. Καταρχάς, και μόνο η πρωτοβουλία να σχηματιστεί μία ομάδα που θα ζητήσει ακύρωση (veto) μια κοινοβουλευτικής απόφασης ή, ακόμη περισσότερο, να συντάξει και να υποβάλλει ένα νομοσχέδιο/ πρόταση συνταγματικής τροποποίησης από τους πολίτες, έχει τεράστια σημασία για την πολιτική ωρίμανση της κοινωνίας. Κι αυτό προτού καν πάει στην κάλπη η πρωτοβουλία των πολιτών.
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι αυτά μπορούν να διατυπωθούν με αφαιρετικό και θεωρητικό τρόπο, ίσως ακόμη πιο σχηματικά, πιο ξεκάθαρα και, τελικά, πιο κατανοητά. Αληθεύει αυτό ως κάποιο σημείο, αλλά με τίποτα δεν μπορεί να αντικατασταθεί η παρουσίαση ρεαλιστικών παραδειγμάτων από την πραγματική ζωή, μαζί με όλες τις πολύπλοκες λεπτομέρειες και ιδιαιτερότητες που το καθένα κρύβει. Ας μην αδιαφορούμε επίσης για την προτίμηση που δείχνουν πολλοί συμπολίτες στο να σκέφτονται με όρους ρεαλιστικούς και όχι με θεωρητικές υποθέσεις και αφαιρετικά σχήματα. Είναι κι αυτό ένα ισχυρό και αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτικού διαλόγου.
Τέλος, πρέπει να αποσαφηνίσω μία παρανόηση που γίνεται συχνά. Παρουσίαση παραδείγματος από τρίτη χώρα δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση “πρόταση για δουλική μίμηση των ξένων προτύπων”. Οι αμεσοδημοκρατικοί θεσμοί προκύπτουν μέσα από την ιστορία και τις ανάγκες της κάθε κοινωνίας και είναι, λίγο-πολύ, μοναδικοί. Η κατανόηση τους υπό τη μορφή παραδειγμάτων, στοχεύει τελικά στο να μπορέσουμε να φανταστούμε τα δικά μας προβλήματα να αντιμετωπίζονται υπό το πρίσμα των αμεσοδημοκρατικών θεσμών και ποια μορφή θα πρέπει να έχουν αυτοί για να λειτουργήσουν παραγωγικά στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας. Η Ελλάδα είχε ένα πλούσιο αμεσοδημοκρατικό παρελθόν μέσω των κοινοτιστικών θεσμών και τα ξένα παραδείγματα μπορούν να ενσωματωθούν με γόνιμο τρόπο στη μακραίωνη μας παράδοση ώστε να συντελέσουν στον αποτελεσματικό εκσυγχρονισμό της – όχι στο στείρο μιμιτισμό!
Για όλους αυτούς τους λόγους θα ήθελα να παρακαλέσω τους μελλοντικούς αναγνώστες που θα έρθουν σε επαφή με κείμενα σαν κι αυτά παραπάνω, προτού διαμαρτυρηθούν, να δαπανήσουν λίγες στιγμές για να αξιολογήσουν τι νέο έμαθαν, να εμβανθύνουν στους τρόπους και τις διαδικασίες με τις οποίες διαμορφώνεται η πολιτική αντιπαράθεση και να προσπαθήσουν να φανταστούν πώς τα παραδείγματα αυτά θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην εγχώρια πολιτική, με τρόπο δημιουργικό και φυσικό. Αν μπορέσουν σιγά-σιγά να στρέψουν τον εαυτό τους σε μία τέτοια κριτική ανάγνωση, είναι βέβαιο ότι μεσοπρόθεσμα θα αποδειχτεί εξαιρετικά παραγωγικό και για τους ίδιους αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας.
