Στις 8 και 9 Ιουνίου 2025, ταυτόχρονα με τον β΄ γύρο των τοπικών εκλογών, πρόκειται να διεξαχθούν στην Ιταλία πέντε δημοψηφίσματα που προκλήθηκαν από τους πολίτες με συλλογή των απαιτούμενων υπογραφών. Ένα από αυτά στοχεύει στην τροποποίηση του νόμου περί απόκτησης της ιταλικής ιθαγένειας και τα υπόλοιπα τέσσερα αφορούν αλλαγή του εργατικού δικαίου με σκοπό την ενίσχυση των δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Το ερώτημα του πρώτου δημοψηφίσματος ζητεί την τροποποίηση των προϋποθέσεων απόκτησης της ιταλικής ιθαγένειας ώστε, αντί της απαίτησης δέκα ετών μόνιμης διαμονής στην Ιταλία για την υποβολή της σχετικής αίτησης, να μειωθεί ο εν λόγω χρόνος στα πέντε έτη. Σημειωτέον ότι η ιταλική νομοθεσία στο σημείο αυτό είναι από τις αυστηρότερες στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα για παράδειγμα, ο αντίστοιχος χρόνος είναι 7 έτη.
Η πρωτοβουλία δημοψηφίσματος με το συγκεκριμένο αίτημα ελήφθη από τον Ρικάρντο Μάτζι (RicardoMagi), Βουλευτή και Γραμματέα του μικρού κόμματος «Περισσότερη Ευρώπη» (Piu Europa ή +Europa) και, εκτός του κόμματός του, υποστηρίχθηκε επίσης από τα εξωκοινοβουλευτικά κόμματα «Πιθανόν» (“Possibile”), «Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα» (“PSI”), «Ιταλοί Ριζοσπάστες» (“RadicaliItaliani”) και «Κομμουνιστικό Κόμμα Επανίδρυσης» (Partito dela Rifondazione Comunista”) , καθώς και από ενώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Οι υπογραφές συνελέγησαν σχεδόν αποκλειστικά με ψηφιακό τρόπο με τη νέα δωρεάν ψηφιακή πλατφόρμα που τέθηκε σε λειτουργία από την κυβέρνηση στις 26 Ιουλίου 2024. Παρά το γεγονός ότι δεν υποστηρίχθηκε από τα μεγάλα κόμματα η πρωτοβουλία πέτυχε τον στόχο της συγκεντρώνοντας 637.487 υπογραφές.
Τα υπόλοιπα τέσσερα δημοψηφίσματα της 8ης και 9ης Ιουνίου 2024 περιλαμβάνουν ερωτήματα που στοχεύουν στην μεταρρύθμιση του εργατικού δικαίου προς όφελος των εργαζομένων. Ειδικότερα, ένα εξ αυτών επιδιώκει να καταργήσει νόμο του 2015 που εμποδίζει την επαναπρόσληψη εργαζομένων που απολύθηκαν παράνομα, άλλο στοχεύει να καταργήσει το ανώτατο όριο αποζημίωσης μισθών 5 μηνών που οφείλεται σε περίπτωση παράνομης απόλυσης εργαζομένων σε μικρές επιχειρήσεις, άλλο να αλλάξει τους κανόνες που αφορούν τη μέγιστη διάρκεια, την επέκταση και την ανανέωση συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου και το τελευταίο να καταργήσει νόμο του 2007 που αποκλείει την ευθύνη του υπεργολάβου για ατυχήματα εργαζομένων στον χώρο της εργασίας.
Η πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών για τα εν λόγω δημοψηφίσματα ελήφθη από την Ιταλική Γενική Συνομοσπονδία Εργατών (CGIL), υποστηρίχθηκε από το Δημοκρατικό Κόμμα (PD), το Κίνημα των 5 αστέρων και την «Συμμαχία των Πρασίνων και της Αριστεράς» (AVS) και συγκέντρωσε περισσότερες από 4 εκατομμύρια υπογραφές.
Το ιταλικό Σύνταγμα παρέχει στους πολίτες το σπουδαίο πολιτικό δικαίωμα να προκαλούν δημοψήφισμα για κατάργηση νόμου που θέσπισε η βουλή, εάν το σχετικό αίτημα συγκεντρώσει τουλάχιστον 500.000 υπογραφές. Ωστόσο, η πρόσθετη προϋπόθεση ότι για να είναι έγκυρο το αποτέλεσμα πρέπει να ψηφίσει τουλάχιστον το 50% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων δίνει πολλές φορές την ευκαιρία στους αντιπάλους του αιτήματος να επιχειρούν την ακύρωση των αποτελεσμάτων δημοψηφισμάτων καλώντας τους πολίτες σε αποχή, αδιαφορώντας εάν εκφυλίζουν έτσι τον ίδιο τον θεσμό. Αυτό φαίνεται ότι επιχειρεί και αυτή τη φορά ο κυβερνητικός συνασπισμός, αφού υψηλά στελέχη των κομμάτων «Αδέλφια της Ιταλίας» («Fratelli d΄ Italia») «Φόρτζα Ιτάλια» και «Λέγκα» προτρέπουν ανοικτά τους πολίτες «να μείνουν σπίτι». Από την άλλη πλευρά, η Ιταλική Γενική Συνομοσπονδία Εργατών (CGIL), η οποία φαίνεται να υποστηρίζει και το αίτημα της αλλαγής του νόμου περί ιθαγένειας καλεί τους Ιταλούς να ψηφίσουν με το σύνθημα «η ψήφος είναι η εξέγερσή μας», ενώ, στις 17 Μαίου 2024, ο Ρικάρντο Μάτζι προέβη στην πρωτοφανή ενέργεια να εμφανιστεί στην αίθουσα της Βουλής ντυμένος φάντασμα εις ένδειξη διαμαρτυρίας εναντίον της κυβέρνησης Μελόνι, την οποία κατηγόρησε για επιχείρηση κακής πληροφόρησης και υποβάθμισης του δημοψηφίσματος για την αλλαγή του νόμου περί ιθαγένειας.
Το δικαίωμα πρόκλησης δημοψηφίσματος για κατάργηση νόμου ισχυροποιεί τους πολίτες και περιορίζει την αυθαιρεσία του κοινοβουλίου. Εκτός της Ιταλίας, κατοχυρώνεται και στα Συντάγματα αρκετών ευρωπαϊκών κρατών, όπως της Ελβετίας, της Λιθουανίας, της Σλοβενίας, της Κροατίας, της Φινλανδίας, της Λετονίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας, πολλών πολιτειών των ΗΠΑ, αλλά και άλλων χωρών.
Απεναντίας, το ελληνικό Σύνταγμα δεν παρέχει στους Έλληνες πολίτες το δικαίωμα να προκαλέσουν δημοψήφισμα για την κατάργηση νόμου με συλλογή υπογραφών. Μία τέτοια μεταρρύθμιση θα συνιστούσε ίσως από μόνη της μία νέα μεταπολίτευση.
Ενδεικτικές πηγές:
