Το Σύνταγμα (άρθρο 73, παράγραφος 6) μετά την τελευταία Αναθεώρηση προβλέπει τη δυνατότητα νομοθετικών πρωτοβουλιών προερχόμενες από τους πολίτες [ΝΠΠ] ως εξής: «Με υπογραφή πεντακοσίων χιλιάδων πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου, μπορούν να κατατίθενται έως δύο ανά κοινοβουλευτική περίοδο Προτάσεις νόμων στη Βουλή, οι οποίες με απόφαση του Προέδρου της παραπέμπονται στην οικεία κοινοβουλευτική επιτροπή προς επεξεργασία και εν συνεχεία εισάγονται υποχρεωτικά προς συζήτηση και ψήφιση στην Ολομέλεια του Σώματος. Οι προτάσεις νόμων του προηγούμενου εδαφίου δεν μπορεί να αφορούν Θέματα δημοσιονομικά, εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας. Νόμος ορίζει τους όρους και τις προϋποΘέσεις εφαρμογής της Παρούσας παραγράφου.»
Παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα βρίσκεται σε ισχύ από το Δεκέμβριο του 2019 [ΦΕΚ Α’ 211/24-12-2019] η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, με Πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη, δεν στάθηκε ικανή (ή, ακόμη χειρότερα, αδιαφόρησε) για έναν τόσο σημαντικό δημοκρατικό θεσμό, και δεν προχώρησε σε ψήφιση εκτελεστικού νόμου [ΕΝ] που είναι απαραίτητος για την υλοποίηση του. Έτσι οι ΝΝΠ παρέμειναν κενό γράμμα στο Σύνταγμα χωρίς πραγματική δυνατότητα εφαρμογής.
Το κενό αυτό έρχεται να συμπληρώσει η ομάδα πολιτών με το όνομα “Πρωτοβουλία για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή” (εφεξής “Πρωτοβουλία”) καταθέτοντας πρόταση ΕΝ με τα εξής χαρακτηριστικά:
- Απαιτούνται πεντακόσιες χιλιάδες υπογραφές πολιτών για να κατατεθεί ΝΠΠ,
- Η κατάθεση της πρότασης νόμου γίνεται αρχικά στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών, το οποίο ελέγχει και πιστοποιεί ότι η πρόταση εναρμονίζεται με τους περιορισμούς που θέτει το Σύνταγμα. Η τελική κατάθεση της πρότασης νόμου με τις υπογραφές των πολιτών θα γίνεται στη Γραμματεία της Βουλής.
- Οι υπογραφές για να είναι έγκυρες πρέπει να προέρχονται από Έλληνες πολίτες με δικαίωμα του εκλέγειν με την αναγραφή των απαιτούμενων από τον ΕΝ στοιχείων τους,
- Οι υπογραφές μπορεί να είναι σε φυσική ή ψηφιακή μορφή (μέσω του συστήματος ψηφιακής διακυβέρνησης).
- Η Γραμματεία της Βουλής ελέγχει (δειγματοληπτικά) την εγκυρότητα των υπογραφών και κατόπιν μέσω του Προέδρου της Βουλής καταλήγει στη σχετική Επιτροπή της Βουλής για επεξεργασία.
- Η Βουλή μπορεί να υπερψηφίσει, να απορρίψει ή να τροποποιήσει τη ΝΠΠ. Οι πολίτες δεν έχουν δυνατότητα παρέμβασης ή αμφισβήτησης της τελικής απόφασης της Βουλής. Σε περίπτωση διαφωνίας, η Βουλή έχει το τελικό δικαίωμα απόφασης.
Στην αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει την πρόταση ΕΝ της Πρωτοβουλίας επισημαίνονται εύστοχα (άμεσα ή έμμεσα) οι χτυπητές αδυναμίες της συγκεκριμένης συνταγματικής πρόβλεψης:
- Επιτρέπονται μόνο 2 ΝΠΠ ανά κοινοβουλευτική περίοδο (δλδ ανά 4 χρόνια), τη στιγμή που ο οποιοσδήποτε βουλευτής που εκλέχθηκε με ελάχιστες χιλιάδες ψήφους, μπορεί να κάνει απεριόριστες Προτάσεις νόμου.
- Οι προτάσεις νόμου εξαιρούν “θέματα δημοσιονομικά, εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας”, δηλαδή ένα τεράστιο εύρος σημαντικών ζητημάτων που αφορούν την πλειοψηφία των πολιτών.
- Έχει τεθεί ένα δυσανάλογα υψηλό όριο που καθιστά σχεδόν ανεφάρμοστη την πρόβλεψη. Όπως υπογραμμίζει η αιτιολογική έκθεση, στην Ιταλία (με 6πλάσιο πληθυσμό) αρκούν μόλις 50 χιλιάδες υπογραφές για κατάθεση νόμου ενώ για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση απαιτείται μόλις 1 εκατομμύριο υπογραφές πολιτών. Να συμπληρώσω ότι οι 500 χιλιάδες αντιστοιχούν σε σχεδόν 10% όσων ψήφισαν στις τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές τον Ιούνιο του 2023. Για να αντιληφθούμε το νούμερο αυτό από την προοπτική των πρόσφατων εκλογών, αντιστοιχεί περίπου στο ένα τέταρτο των ψήφων της Νέας Δημοκρατίας που σχημάτισε αυτοδύναμη κυβέρνηση 158 βουλευτών.
- Επειδή “ο απαιτούμενος αριθμός υπογραφών είναι υπέρογκος σε σχέση και με ότι συμβαίνει σε άλλα κράτη” επελέχθη τριετής προθεσμία (με δυνατότητα παράτασης 6 μηνών υπό όρους) για την ολοκλήρωση της περιόδου συλλογής υπογραφών. Η τόσο μεγάλη περίοδος συλλογής υπογραφών θέτει ζητήματα επικαιρότητας της πρότασης νόμου (π.χ. αλλαγές της νομοθεσίας από τη Βουλή ίσως καταστήσουν ανεπίκαιρη τη ΝΠΠ), εγκυρότητας των υπογραφών (αποβιώσαντες πολίτες ή μεταβολή της άποψης κάποιων πολιτών με τη ΝΠΠ λόγω ανεπικαιρότητας), κοινωνικής αναγκαιότητας (εάν προκύψουν οξύτερα ζητήματα που απαιτούν παρέμβαση των πολιτών) κ.α.
- Παρά το τιτάνιο έργο της συλλογής τουλάχιστον 500 χιλιάδων έγκυρων υπογραφών το μέγιστο που μπορεί να πετύχει η επιτροπή πολιτών είναι να συζητηθεί η πρόταση της στη Βουλή, η οποία όμως διατηρεί το “δικαίωμα” είτε να απορρίψει στο σύνολο της τη ΝΠΠ, είτε να την ψηφίσει με (πιθανότατα κρίσιμες) αλλαγές, χωρίς καν τη δυνατότητα δημοψηφισματικής επίλυσης της διαφωνίας πολιτών-βουλευτών (όπως συμβαίνει σε 9 πολιτείες των ΗΠΑ).
Στα παραπάνω θα ήθελα να προσθέσω και μία επιπλέον σημαντική αδυναμία της συγκεκριμένης Συνταγματικής πρόβλεψης:
- Εκτός από νομοθετικές πρωτοβουλίες οι πολίτες θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα να ζητούν την προσθήκη ή την αναθεώρηση άρθρων του Συντάγματος, δηλαδή να έχουμε Συνταγματικές Πρωτοβουλίες Πολιτών (ΣΠΠ) μέσω δημοψηφίσματος με δεσμευτικό χαρακτήρα.
Ερωτήματα με αφορμή τον Ε.Ν.
Το συγκεκριμένο άρθρο του Συντάγματος αποτελεί στην πραγματικότητα έναν νόθο θεσμό άμεσης δημοκρατίας, καθώς η εξουσία για την τελική απόφαση παραμένει στα χέρια των επαγγελματιών της πολιτικής. Όμως ακόμη κι έτσι αποτελεί ένα πρώτο – δειλό και ανεπαρκές αλλά υπαρκτό – βήμα για να δοθεί έστω κάποια μικρή εξουσία στους πολίτες.
Υπάρχουν κάποια σημεία που χρήζουν διευκρινήσεων ώστε να γίνει ακόμη πιο ξεκάθαρη και λειτουργική η διαδικασία:
- Αρθ.3/ Γιατί η αρχική υποβολή του κειμένου της ΝΠΠ πρέπει να γίνει στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών μόνο, και όχι σε οποιοδήποτε Πολυμελές Πρωτοδικείο της χώρας;
- Αρθ.4/ Ποιά είναι η “ημέρα 0” απ’την οποία ξεκινούν τα 3 χρόνια συλλογής υπογραφών; Η έγκριση απ’το Π.Πρωτοδικείο, η καταχώρηση στην ιστοσελίδα της Βουλής, ή η έναρξη της ηλεκτρονικής συλλογής απ’το gov.gr;
- Αρθ.5/ Για να θεωρείται έγκυρη μία υπογραφή (υποθέτω σε φυσική μορφή) πρέπει να γραφούν τα εξής στοιχεία του υπογράφοντος: Όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο, Δελτίο Ταυτότητας, ΑΦΜ, δήμος στον οποίο είναι εγγεγραμμένος, διεύθυνση κατοικίας, τηλέφωνο ή email. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν όλα αυτά; Δεν θα αρκούσαν μόνο Όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο, Δελτίο Ταυτότητας ή/και ΑΦΜ, και κάποιο στοιχείο επικοινωνίας (τηλέφωνο ή/και email);
- Αρθ.5/ Είναι τεχνικά εφικτό να μπορεί να ανακληθεί μία ηλεκτρονική υπογραφή; Αν ναι, θέλουμε να υπάρχει αυτό το δικαίωμα; Για τις υπογραφές σε φυσική μορφή το θεωρώ τεχνικά (αλλά και πολιτικά) προβληματικό και μάλλον ανέφικτο.
- Αρθ.5/ Οι υπογραφές πολιτών που πιθανόν να απεβίωσαν πριν την ολοκλήρωση της περιόδου συλλογής υπογραφών υποθέτω ότι θεωρούνται έγκυρες.
- Αρθ.7/ Χρειάζεται μήπως να διευκρινιστεί ότι η συλλογή υπογραφών μπορεί να συνεχιστεί σε περισσότερες των δύο κοινοβ. περιόδων εφόσον παραμείνει εντός του ορίου των 3 ετών (+ 6 μήνες) σε περίπτωση όπου θα υπάρξουν επαναλαμβανόμενες έκτακτες εκλογές;
- Αρθ.8/ Μήπως πρέπει να προσδιοριστεί το ανώτατο χρονικό όριο εντός του οποίου η Γραμματεία της Βουλής οφείλει να ολοκληρώσει τον έλεγχο της εγκυρότητας των υπογραφών; Και να προβλεφθεί ότι εάν δεν ολοκληρωθεί εντός της περιόδου, τότε αυτοδικαίως θα θεωρηθεί ότι η ΝΠΠ κάλυψε το απαιτούμενο όριο υπογραφών;
- Αρθ.8/ Υποθέτω ότι η δειγματοληπτική διασταύρωση αφορά μόνο τις υπογραφές σε φυσική μορφή και ότι οι ηλεκτρον. υπογραφές θεωρούνται αυτοδικαίως ως έγκυρες καθώς θα υποβληθούν μέσω της πιστοποιημένης επίσημης διαδικασίας του gov.gr.
- Αρθ.8/ Τα κόστη της διαιτησίας και επαναδιασταύρωσης της εγκυρότητας των υπογραφών μήπως πρέπει να βαρύνουν το δημόσιο, μόνο εφόσον διαπιστωθεί λάθος της αρχικής διασταύρωσης; Ειδάλλως, να βαρύνουν την ομάδα πολιτών που κατέθεσε τη ΝΠΠ (π.χ. με καταβολή παραβόλου). Γιατί αλλιώς κινδυνεύουμε σε κατάχρηση της πρόβλεψης αυτής με το να ζητείται διαιτησία και επαναδιασταύρωση σε κάθε περίπτωση, ακόμη και όταν πασιφανώς δεν καλύφθηκε το όριο των έγκυρων υπογραφών. Γενικότερα, μήπως η πρόταση Ε.Ν. πρέπει να προβλέψει και τη σχετική στελέχωση και χρηματοδότηση της Γραμματείας της Βουλής σε περίπτωση υποβολής μιας ΝΠΠ;
- Αρθ.9/ Χρειάζεται να προσδιοριστεί το ανώτατο χρονικό όριο επεξεργασίας της ΝΠΠ στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής; Γενικότερα, η μακρά περίοδος συλλογής υπογραφών μπορεί να θέσει ζήτημα επικαιρότητας της ΝΠΠ καθώς είναι πιθανό άλλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές να την καταστήσουν μη-σχετική. Χρειάζεται μήπως πρόβλεψη διαδικασίας απόσυρσης μίας πρότασης και διακοπής της διαδικασίας συλλογής υπογραφών; Αυτό βέβαια δεν αποτελεί αδυναμία της πρότασης Ε.Ν. της Πρωτοβουλίας αλλά είναι εγγενής αδυναμία που προκύπτει απ’τον εξοργιστικά υψηλό αριθμό υπογραφών πολιτών που απαιτεί το Σύνταγμα.
Επίλογος
Η κατάθεση της πρότασης για Εκτελεστικό Νόμο από την Πρωτοβουλία αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για να διαμορφωθεί το θεσμικό πλαίσιο που θα επιτρέψει – επιτέλους – την εφαρμογή στην πράξη του άρθρου 73, παρ.6, του Συντάγματος.
Θεωρώ, κατά γενική ομολογία, ότι πρόκειται για μία πολύ προσεκτικά μελετημένη πρόταση που καλύπτει σχεδόν όλα τα κρίσιμα ερωτήματα για τη διαδικασία και τους εμπλεκόμενους φορείς του Κράτους.
Η Εισηγητική Έκθεση έχει πολλές παραπομπές σε σχετικές προβλέψεις άλλων χωρών καθώς και αναλυτική παρουσίαση της συμμετοχικής διαδικασίας συζήτησης των πιθανών προβλημάτων και λήψης αποφάσεων για την επίλυση τους, στοιχεία που δείχνουν ότι η πρόταση ΕΝ προέκυψε μετά από σοβαρή μελέτη και εξαντλητικό διάλογο.
Η κριτική ανάλυση των όποιων αδυναμιών θα συνεχιστεί με γόνιμο τρόπο και σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η διατύπωση κάποιων ερωτημάτων από μέρους μου. Παρά την περιορισμένη του αξία ως δημοκρατικό εργαλείο συμμετοχής των πολιτών, είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα να τεθεί σε εφαρμογή έστω και αυτό. Είναι σημαντικό γιατί έτσι υπάρχει η ελπίδα μιας δημοκρατικής ρωγμής στο σύστημα, που θα επιτρέψει στο μέλλον να θεσμοθετηθούν γνήσιοι θεσμοί άμεσης έκφρασης της λαϊκής βούλησης, ξεκινώντας με το θεσμό των Υποχρεωτικών Δημοψηφισμάτων όπως πρέπει να προβλέπεται από το Σύνταγμα.
Χρίστος Δαγρές
Αρχική δημοσίευση: 09.04.2024 | hellasreferendum.wordpress.com
Σχετικά άρθρα:
- 13.03.2024 | Χρήστος Λυντέρης | Οι υπογραφές για το Έγκλημα των Τεμπών και η Νομοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών
- 29.02.2024 | ΦτΔ | ΓΝΩΜΗ ΜΑΣ: Το ψήφισμα για τα Τέμπη και το θεσμικό κενό
- 12.01.2023 | Νομοθετική Πρωτοβουλία: Εισηγητική Έκθεση στο Προσχέδιο Νόμου από Πολίτες
- 12.01.2023 | Νομοθετική Πρωτοβουλία: Προσχέδιο Νόμου από Πολίτες
- 28.11.2022 | Βασίλης Ξυδιάς | Να εφαρμοστεί η Νομοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών ζητούν 46 οργανώσεις πολιτών
