Το κείμενο αποτελεί το πρώτο μέρος μίας εργασίας που αφορά στον τρόπο αντικατάστασηςδικαστών από τους πολίτες. Το κείμενο επικεντρώνει στο θεσμό των προγραμματισμένων Εκλογών Διατήρησης δικαστών στη θέση τους. Το δεύτερο μέρος θα ακολουθήσει σε λίγες ημέρες και θα αφορά στα Δημοψηφίσματα Ανάκλησης, μετά από συλλογή υπογραφών πολιτών.
Όπως παρουσιάστηκε σε προηγούμενη ερευνητική εργασία του Χ. Λυντέρη (“Πως επιλέγεται η ηγεσία της Δικαιοσύνης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ;”) οι αμερικάνικες πολιτείες χρησιμοποιούν ποικίλα συστήματα επιλογής των μελών των Πολιτειακών Ανωτάτων Δικαστηρίων [ΠΑΔ] τους, κάποια εκ των οποίων εμπλέκουν και τους πολίτες στη διαδικασία, είτε άμεσα (από ψηφοδέλτιο με πολλούς υποψηφίους, με ή χωρίς επίσημο, κομματικό πρόσημο – 21 πολιτείες), είτε με συνδυαστικές διαδικασίες που περιλαμβάνουν και εκλογές αφού έχει προηγηθεί προεπιλογή των υποψηφίων από άλλα όργανα (21 πολιτείες). Πρόκειται για τα μέλη των δικαστηρίων του ανωτάτου επιπέδου στο οποίο μπορεί να προσφύγει ένας πολίτης, τα οποία συνήθως -αλλά όχι πάντα- ονομάζονται State Supreme Court. Δύο πολιτείες (Οκλαχόμα και Τέξας) έχουν δύο δικαστήρια στο ανώτατο επίπεδο, ένα για ποινικά και ένα για αστικά ζητήματα.
Σε κάποιες από τις πολιτείες οι πολίτες συμμετέχουν στην εκλογή της ηγεσίας του ΠΑΔ με τις “εκλογές διατήρησης” (retention election): πρόκειται για εκλογική διαδικασία όπου ο δικαστής που κατέχει τη θέση (“incumbent judge”) εκτίθεται σε τακτικές εκλογές (βάσει νομοθεσίας) με το ερώτημα εάν οι πολίτες επιθυμούν τη διατήρηση του στη θέση ή όχι, χωρίς να υπάρχουν αντίπαλοι υποψήφιοι. Ο θεσμός συνήθως απαντάται σε πολιτείες με συστήματα επιλογής δικαστών χωρίς εκλογή από τους πολίτες, αλλά και σε κάποιες λίγες πολιτείες με άμεση εκλογή δικαστών από το εκλογικό σώμα. Κάποιες πολιτείες μπορεί να έχουν θέσει το όριο διατήρησης ενός δικαστή πάνω από το 50% (π.χ. 57% στο Νέο Μεξικό και 60% στο Ιλινόϊς). Αν ο δικαστής αποτύχει να συγκεντρώσει το απαιτούμενο ποσοστό διατήρησης, τότε απομακρύνεται και αναπληρώνεται η θέση σύμφωνα με τους κανόνες της πολιτείας. Ως το 2023, είκοσι πολιτείες των ΗΠΑ είχαν το θεσμό των “εκλογών διατήρησης”.
Οι κανόνες για το πότε απαιτούνται εκλογές διατήρησης για ένα νεοδιορισθέντα δικαστή φυσικά διαφέρουν ανά πολιτεία. Στις περισσότερες δίνεται μία περίοδος χάριτος από 1-3 χρόνια για να δοκιμαστεί στην έδρα, κατόπιν ορίζεται ημέρα εκλογών (συνήθως συμπίπτει με άλλες εκλογικές διαδικασίες στην πολιτεία) και, εφόσον ο δικαστής διατηρήσει τη θέση του, είτε ξεκινά νέα πλήρη θητεία κατά το νόμο (από 6 μέχρι 12 έτη ανά πολιτεία), είτε -σπανιότερα- ολοκληρώνει τη θητεία εντός της οποίας πήρε τη χηρεύουσα θέση. Να σημειωθεί η ιδιαιτερότητα της Μοντάνα, στην οποία ο θεσμός των εκλογών διατήρησης ενεργοποιείται μόνο εφόσον δεν υπάρχει αντίπαλος υποψήφιος – αυτό διαφέρει από την πλειοψηφία των υπολοίπων όπου εξαρχής προβλέπεται ο δικαστής να εκτεθεί σε εκλογές διατήρησης μόνος του. Οι περισσότερες πολιτείες που έχουν εκλογές διατήρησης έχουν επίσης και ανώτατο όριο ηλικίας, πάνω από το οποίο ο δικαστής του ΠΑΔ συνταξιοδοτείται υποχρεωτικά (μεταξύ 70 με 75 έτη). Δεν έχουν όριο συνταξιοδότησης οι πολιτείες: Καλιφόρνια, Ιλινόϊς, Μοντάνα, Νεμπράσκα, Ν. Μεξικό, Οκλαχόμα και Τενεσί.
Στη συνέχεια παρατίθεται μία περίληψη των κανόνων ανά πολιτεία, χωρισμένες σε τρεις κατηγορίες: τις πολιτείες με 5μελές ή 7 μελές ΠΑΔ και τέλος την Οκλαχόμα με τα 2 Ανωτ. Δικαστήρια. Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τη Ballotpedia (από τα έτη 2020 – 2024):
Α. 5μελές Ανώτ. Δικαστήριο
- Αλάσκα: εκλογές διατήρησης μετά από τρία χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 10ετή θητεία και εκτίθεται σε εκλογές διατήρησης με τη λήξη της κάθε θητείας.
- Ιντιάνα: εκλογές διατήρησης μετά από δύο χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 10ετή θητεία και εκτίθεται σε εκλογές διατήρησης με τη λήξη της κάθε θητείας.
- Νέο Μεξικό: ένα χρόνο μετά το διορισμό εκτίθεται σε εκλογές με αντιπάλους μέχρι την ολοκλήρωση της 8ετίας – κατόπιν εκτίθεται σε εκλογές διατήρησης για νέα 8ετή θητεία.
- Νότια Ντακότα: εκλογές διατήρησης μετά από τρία χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 8ετή θητεία.
- Τενεσί: Εάν κάποιος δικαστής διοριστεί σε χηρεύουσα θέση ολοκληρώνει τη θητεία του προκατόχου του – κατόπιν, εκτίθεται σε εκλογές διατήρησης και συνεχίζει για 8ετή θητεία.
- Γιούτα: εκλογές διατήρησης μετά από τρία χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 10ετή θητεία.
- Γουαϊόμινγκ: εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο – κατόπιν συνεχίζει μέχρι να ολοκληρώσει την 8ετή θητεία του προκατόχου του.
Β. 7μελές Ανώτ. Δικαστήριο
- Αριζόνα: εκλογές διατήρησης μετά από δύο χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 6ετή θητεία.
- Φλόριδα: εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο – κατόπιν συνεχίζει για 6ετή θητεία.
- Αΐόβα: εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο – κατόπιν συνεχίζει για 8ετή θητεία.
Μέρυλαντ: εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο – κατόπιν συνεχίζει για 10ετή θητεία. - Μισούρι: εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο – κατόπιν συνεχίζει για 12ετή θητεία.
- Νεμπράσκα: εκλογές διατήρησης μετά από τρία χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 6ετή θητεία.
- Κολοράδο: εκλογές διατήρησης μετά από δύο χρόνια – κατόπιν συνεχίζει για 10ετή θητεία.
- Καλιφόρνια: εκλογές διατήρησης στις επόμενες εκλογές για κυβερνήτη μετά το διορισμό τους – κατόπιν συνεχίζουν για 12ετή θητεία.
- Κάνσας: Εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο – κατόπιν συνεχίζει για 6ετή θητεία.
- Ιλινόϊς: Εκλέγονται από γενικές εκλογές για 10ετή θητεία – κατόπιν εκτίθονται σε εκλογές διατήρησης (χωρίς αντίπαλο) για την επόμενη 10ετή θητεία.
- Μοντάνα: Έχουν 8ετή θητεία. Με τη λήξη της χρειάζεται να επανεκλεγούν (εφόσον υπάρχει αντίπαλος). Αν δεν υπάρχει αντίπαλος γίνονται εκλογές διατήρησης για την επόμενη 8ετή θητεία.
- Πενσυλβάνια Έχουν 10ετή θητεία μετά από εκλογές με πολλούς υποψηφίους. Με τη λήξη της χρειάζεται να επανεκλεγούν με εκλογές διατήρησης.
Γ. Οκλαχόμα: Έχει δύο ανώτατα δικαστήρια α) το 9μελές Supreme Court και β) το 5μελές Court of Criminal Appeals.
Οι εκλογές διατήρησης γίνονται με τη λήξη κάθε 6ετούς θητείας. Εάν κάποιος δικαστής διοριστεί σε χηρεύουσα θέση, εκτίθεται σε εκλογές διατήρησης μετά από ένα χρόνο και κατόπιν συνεχίζει για να ολοκληρώσει την 6ετή θητεία του προκατόχου του ή να κάνει ολόκληρη 6ετή θητεία, αναλόγως των κανονισμών.
Συγκεντρωτικά αποτελέσματα δεκαετίας 2015-2024
| 2024 | 2023 | 2022 | 2021 | 2020 | 2016 – 2019 | 2015 | |
| Εκλογή διατήρησης | 31 | – | 41 | – | 27 | 59 συνολικά | – |
| Απέτυχαν | 1 | – | – | – | 1 | καμία | – |
| Πολιτείες. | 15 | – | 14 | – | 15 | δεν αναφέρεται | – |
Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι οι εκλογές διατήρησης είναι μία αρκετά συχνή διαδικασία στις πολιτείες που διαθέτουν το θεσμό. Ωστόσο, είναι πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις όπου οι πολίτες αποδοκιμάζουν και καθαιρούν ένα δικαστή του Ανωτ. Δικαστηρίου. Σε σύνολο 158 εκλογών διατήρησης για τη δεκαετία 2015 – 24, μόλις 2 δικαστές απέτυχαν να επανεκλεγούν. Μάλιστα και οι δύο περιπτώσεις ήταν οι πρώτες στην ιστορία της πολιτείας τους (Οκλαχόμα και Ιλινόϊς). Σαν μία γενική παρατήρηση πρέπει να προστεθεί ότι όπου ήταν διαθέσιμα τα ποσοστά υπέρ/εναντίον κάποιου δικαστή, πολύ σπάνια αυτά έπεφταν κάτω από 70%, δείχνοντας ότι γενικά οι πολίτες αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία και ακεραιότητα, την εργατικότητα και την ικανότητα ενός δικαστή, και δεν ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια. Αντίθετα, ποσοστά που κινούνται γύρω από το 50% είναι μάλλον ενδεικτικά μιας αμφιλεγόμενης προσωπικότητας και αυξανόμενης δυσπιστίας απέναντι του.
Το 2024, η δικαστής Yvonne Kauger ήταν η πρώτη στην ιστορία της Οκλαχόμα, η οποία έχασε σε εκλογές διατήρησης με ποσοστό 50,2% εναντίον της. Η Kauger είχε εκτεθεί άλλες 2 φορές σε εκλογές διατήρησης και είχε παραμείνει στη θέση της: το 2012 (65.7%) και το 2018 (62,2%). Στις εκλογές αυτές υπήρχαν άλλοι δύο δικαστές του ΠΑΔ που επιδίωκαν την επανεκλογή τους, και οι οποίοι την πέτυχαν οριακά με ποσοστά 51% και 50,3%. Τα αποτελέσματα αυτά προέκυψαν από μία γενικότερη δυσθυμία απέναντι στο ΠΑΔ, όπως εκφράστηκε μέσω της ομάδας “People for Opportunity”, η οποία θεωρούσε τους δικαστές “πολύ φιλελεύθερους για την Πολιτεία” και επηρεαζόμενους από λομπίστες.
To 2020, o δικαστής Thomas Kilbride έγινε ο πρώτος στην ιστορία του Ιλινόϊς, ο οποίος δε διατήρησε τη θέση του μετά από εκλογές διατήρησης. Ο Kilbride αν και πήρε 56,5% των ψήφων, δεν έπιασε το όριο του 60% που απαιτείται από το νόμο και απομακρύνθηκε από το αξίωμα. Η αντιπαράθεση για την εκλογή του ή μη φαίνεται ότι έγινε κυρίως με κομματικά κριτήρια και συνοδεύτηκε από υψηλές δαπάνες και από τα δύο στρατόπεδα (5,5 εκατ. δολάρια υπέρ του και σχεδόν 6,2 εκατ. εναντίον του). Ο Kilbride ανήκε στους Δημοκρατικούς και η χηρεύουσα θέση του θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγή της πλειοψηφίας στο ΠΑΔ το 2022, κάτι το οποίο δεν συνέβη αφού τη θέση κέρδισε η Mary Kay O’Brien για τους Δημοκρατικούς. Το 2010 είχε εκτεθεί πάλι σε εκλογές διατήρησης αλλά πήρε 65,88% των ψήφων και έμεινε στη θέση του.
Μία άλλη ιστορική απόφαση, εκτός της τελευταίας δεκαετίας, συνέβη το 1986, όταν οι πολίτες της Καλιφόρνια καταψήφισαν την πρόεδρο του ΠΑΔ Rose Bird, και μαζί της τους δικαστές C. Reynoso και J. Grodin στις τακτικές “εκλογές διατήρησης”, για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού. Η Bird καταψηφίστηκε με αναλογία 2 προς 1. Αιτία ήταν οι αμφιλεγόμενες αποφάσεις του ΠΑΔ να ανατρέψουν τη θανατική ποινή σε 61 υποθέσεις, από το 1977. Οι 3 αυτοί δικαστές ήταν συνήθως μεταξύ της πλειοψηφίας που έλαβε αυτές τις αποφάσεις.
Το 2025 δεν αναμένονται εκλογές διατήρησης σε κάποια πολιτεία.
Επίλογος
Οι πολίτες στις ΗΠΑ έχουν στη διάθεση τους ποικίλα θεσμικά εργαλεία για να ασκήσουν κριτική και να ζητήσουν λογοδοσία ακόμη και από αυτούς που ανήκουν στη Δικαστική Εξουσία και δη στα ανώτατα κλιμάκια. Στο άρθρο αυτό εξετάζουμε τη δυνατότητα έκφρασης της λαϊκής βούλησης, η οποία δίνεται κυρίως σε πολιτείες όπου ο διορισμός του δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν γίνεται άμεσα με εκλογές. Στην περίπτωση αυτή -αφού πρώτα δοκιμαστεί ο νέος δικαστής για 1-3 χρόνια στην έδρα- καλούνται οι πολίτες να επιβεβαιώσουν την επιλογή του κυβερνήτη (ή/και άλλων οργάνων) μέσω τακτικών εκλογών διατήρησης του δικαστή, όπου το ερώτημα είναι απλώς εάν συμφωνούν ή όχι με τη διατήρηση του στη θέση. Σε κάποιες πολιτείες η διαδικασία επαναλαμβάνεται με τη λήξη κάθε θητείας.
Η σπανιότητα της καθαίρεσης ενός δικαστή δεν είναι ένδειξη της μη χρησιμότητας των θεσμών αλλά μάλλον της επιτυχίας τους. Όπως έχει υποστηριχτεί από πολλούς μελετητές των αμεσοδημοκρατικών θεσμών, η μεγαλύτερη επιτυχία τους έγκειται στο ότι απλώς βρίσκονται εκεί, λειτουργώντας ως “δαμόκλειος σπάθη”, έτοιμη να πέσει εάν θα υπάρξει σοβαρή δυσαρμονία μεταξύ του “δήμου” και των δικαστικών/πολιτικών ελίτ. Τα υψηλά ποσοστά που παίρνει η πλειοψηφία των δικαστών στις εκλογές αυτές δείχνουν ότι οι δικαστές αντιλαμβάνονται το ρόλο τους στην ερμηνεία του Νόμου ως μία δυναμική διαλεκτική με την κοινωνία και τις αξίες της.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- www.ballotpedia.org “Retention_election” και άλλες σελίδες.
- Nichanian, Daniel. “Your State-by-State Guide to the 2024 Supreme Court Elections”. Βοlts (3 Apr 2024; updated Sept 2024).
- Λυντέρης, Χρήστος. “Πως επιλέγεται η ηγεσία της Δικαιοσύνης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ;”. Φίλοι της Δημοκρατίας (15 Μαρ. 2025).
- Hoberock, Barbara. “Ads target three Oklahoma Supreme Court justices”. Oklahoma Voice (3 Oct 2024).
- Lindsey, Robert. “Deukmejian and Craston win as 3 Judges are ousted”. New York Times, November 6, 1986, Section A, Page 30.
