Έρευνα-Δικαιοσύνη: Δημοψηφίσματα Ανάκλησης Δικαστών-Εισαγγελέων

Όπως είδαμε σε προηγούμενο κείμενο, αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ στις οποίες τα μέλη των Ανωτάτων Δικαστηρίων τους δεν εκλέγονται άμεσα από τους πολίτες αλλά διορίζονται (συνήθως από τον Κυβερνήτη μετά από εισήγηση συμβουλευτικών επιτροπών) διαθέτουν έναν εναλλακτικό θεσμό που επιτρέπει το δημοκρατικό έλεγχο των πεπραγμένων των δικαστών: τις προγραμματισμένες εκλογές διατήρησης (retention election), εντός 1-3 ετών μετά την ανάληψη του αξιώματος. Το παρόν κείμενο είναι το δεύτερο μέρος της εργασίας που αφορά στον τρόπο αντικατάστασης/επιβεβαίωσης δικαστών από τους πολίτες, και επικεντρώνει στο θεσμό των Δημοψηφισμάτων Ανάκλησης Δικαστών (συμπεριλαμβάνονται και περιπτώσεις ανάκλησης εισαγγελέων).

Γενικές πληροφορίες

Ως δημοψήφισμα ανάκλησης ή έκπτωσης από το αξίωμα (Recall referendum/elections) ορίζεται η διαδικασία που επιτρέπει στους πολίτες να προκαλέσουν την έκπτωση απ’ το αξίωμα και αντικατάσταση κάποιου εκλεγμένου αξιωματούχου. Ο Joshua Spivak, εμβριθής μελετητής του θεσμού στις ΗΠΑ, τοποθετεί ιστορικά την πρώτη θεσμική αναφορά σε ανάκληση από τους πολίτες στους νόμους για το Γενικό Δικαστήριο της αποικίας του κόλπου της Μασσαχουσέτης, το 1631. Οι προσπάθειες να ενσωματωθεί ο θεσμός στο Σύνταγμα του 1787 απέτυχαν, κυρίως εξαιτίας του Αλ. Χάμιλτον (για την αμετακίνητα αρνητική θέση του Χάμιλτον απέναντι στους αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς, βλέπε: “Η Άμεση Δημοκρατία και οι ΗΠΑ”). Γι’αυτό δεν είναι δυνατόν οι πολίτες να ζητήσουν την ανάκληση εκλεγμένων πολιτικών σε ομοσπονδιακά αξιώματα. Η πρώτη πόλη που το υιοθέτησε ήταν το Λος Άντζελες (1903) και οι πρώτες πολιτείες το Μίσιγκαν και το Όρεγκον (1908).

Ειδικά για εκλεγμένους δικαστικούς φαίνεται ότι ο θεσμός απαντάται σε σημαντικό αριθμό πολιτειών των ΗΠΑ και στη Βολιβία. Η δεύτερη το θεσμοθέτησε μετά τη συνταγματική τροποποίηση του 2009 αλλά δεν έχουν βρεθεί στοιχεία ότι πρακτικά έχει ενεργοποιηθεί ποτέ. Θα παραλείψω τις λεπτομέρειες για το θεσμό των δημοψηφισμάτων ανάκλησης γενικά, τους κανόνες και τους περιορισμούς που τον διέπουν καθώς και τα κυριότερα επιχειρήματα υπέρ ή εναντίον του, για λόγους έκτασης του κειμένου αλλά πιθανόν να δημοσιευτούν σε δεύτερο χρόνο. Δύο παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής του θεσμού αφορούν τις υποθέσεις μίας δημοτικής συμβούλου στο Σιάτλ (“Ανάκληση Αντιπροσώπων: Σύνοψη και τελικό αποτέλεσμα της περίπτωσης Sawant”) και των 3 Σχολικών Συμβούλων στο Σ. Φρανσίσκο (“Ανάκληση εκλεγμένων αντιπροσώπων: καθαίρεση 3 Σχολικών Συμβούλων στον Άγιο Φραγκίσκο της Καλιφόρνιας”).

Δημοψηφίσματα Ανάκλησης Δικαστών

Καταρχάς, υπάρχουν 12 πολιτείες με συνταγματική πρόβλεψη για δημοψηφίσματα ανάκλησης, χωρίς να εξαιρούνται ρητώς οι δικαστές και/ή οι αξιωματούχοι της δικαστικής εξουσίας. Είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες πολιτείες, οι οποίες να τα επιτρέπουν σε περιφερειακό επίπεδο μόνο (π.χ. κομητείες) με βάση τους τοπικούς κανονισμούς, εφόσον δεν τα απαγορεύει το πολιτειακό σύνταγμα. Γενικά πάντως πρόκειται για ένα θεσμό που ενεργοποιείται πολύ σπάνια, ειδικά σε πολιτειακό επίπεδο. Για το λόγο αυτό απουσιάζουν αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία για τις απόπειρες καθαίρεσης δικαστικών (ειδικά εάν δεν φτάσουν σε δημοψήφισμα). Παρακάτω υπάρχει λίστα με όσες περιπτώσεις ανασύρθηκαν από τη βιβλιογραφία.

Επιτυχημένες απόπειρες

• [1913] O δικαστής του πταισματοδικείου του Σαν Φρανσίσκο (San Francisco Police Court) Charles Weller καθαιρέθηκε μετά από δημοψήφισμα. Αιτία στάθηκε η μείωση της εγγύηση από 3.000$ σε 1.000$ που επιβλήθηκε σε επιχειρηματία της πόλης, κατηγορούμενο για σεξουαλική επίθεση σε 16χρονη. Τη συλλογή υπογραφών προώθησαν γυναικείες οργανώσεις (π.χ. η Oceanside Women’s Club και η Women’s Political League). Υπέρ της καθαίρεσης ψήφισαν 30.784 πολίτες έναντι 29.934. Η ιστορική αξία του δημοψηφίσματος έγκειται στο ότι επρόκειτο για την πρώτη περίπτωση δημοψηφίσματος καθαίρεσης δικαστή στην ιστορία των ΗΠΑ.
• [1921] Oι δικαστές του πταισματοδικείου του Σαν Φρανσίσκο (San Francisco Police Court) John Sullivan και Morris Oppenheim καθαιρέθηκαν μετά από δημοψήφισμα. Περισσότερες πληροφορίες δεν είναι διαθέσιμες.
• [1921] Ο πολιτειακός Γενικός Εισαγγελέας (state General Attorney) της Βόρειας Ντακότα G.A. William Lemke καθαιρέθηκε. Οι Εισαγγελείς είναι εκλεγμένοι αξιωματούχοι, οι οποίοι δεν εκδίδουν δικαστικές αποφάσεις έχουν όμως έμμεση εξουσία, αφενός μέσω των συμφωνιών που μπορούν να κάνουν με κατηγορούμενους (τις οποίες οι δικαστές μπορούν να απορρίψουν, αν και αυτό είναι η εξαίρεση), αφετέρου μέσω των αποφάσεων για το αν θα προχωρήσουν ή όχι σε δίκη με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, με ποιές κατηγορίες και ποιά ποινή θα επιδιώξουν. Επίσης, συχνά θεωρείται ότι η εκλογή ένος νομικού ως “εισαγγελέα” αποτελεί προθάλαμο για την εκλογή του ως δικαστή. Η περίπτωση Lemke φαίνεται ότι είναι η μοναδική επιτυχημένη καθαίρεση Εισαγγελέα σε επίπεδο πολιτείας στην ιστορία των ΗΠΑ (τουλάχιστον ως το 2011). Έχουν υπάρξει ωστόσο κάποιες απόπειρες καθαίρεσης πολιτειακών εισαγγελέων (δείτε το παράδειγμα της G.A. Dana Nessel του Μίσιγκαν παρακάτω).

Η καμπάνια εναντίον του Lemke έγινε επειδή ήταν μέλος της Επιτροπής Βιομηχανίας της Β. Ντακότα μαζί με τον κυβερνήτη L. Frazier και τον Επίτροπο Αγροτικής Παραγωγής και Εργασίας J. Hagan, οι οποίοι επίσης καθαιρέθηκαν. Η επιτροπή συλλογής υπογραφών τους κατηγόρησε για ανειλικρινή άσκηση των καθηκόντων τους και για διαχείριση δημόσιας περιουσίας με σκοπό τον ατομικό πλουτισμό. Η ψηφοφορία έγινε με τη μορφή έκτακτης εκλογικής διαδικασίας. Ο Lemke πήρε περίπου 105,5 χιλιάδες ψήφους ενώ ο αντίπαλος του Sveinbjorn Johnson πάνω από 112 χιλιάδες και εξελέγη στη θέση του.

Ενδεικτική λίστα με άλλες απόπειρες εναντίον εισαγγελέων σε χαμηλότερα επίπεδα βρίσκεται στο τέλος του άρθρου.

• [1932] Οι δικαστές του Ανώτερου Δικαστηρίου του Λος Άντζελες (Los Angeles Superior Court) John L. Fleming, Dailey S. Stafford και Walter Guerin καθαιρέθηκαν μετά από δημοψήφισμα, το οποίο προκάλεσε ο Δικηγορικός Σύλλογος της κομητείας του Λος Άντζελες [ΔΣΛΑ]. Ο ΔΣΛΑ είχε συγκεντρώσει καταγγελίες και αποδείξεις ότι οι προαναφερθέντες δικαστές χρησιμοποιούσαν τη θέση τους για την προαγωγή προσωπικών οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων. Στη συνέχεια απευθύνθηκε στους πολίτες, συγκεντρώνοντας πάνω από 100 χιλιάδες υπογραφές για την ανάκληση τους. Σύμφωνα με τους κανόνες της Καλιφόρνια, το αίτημα ανάκλησης πρέπει να υποστηρίζεται τουλάχιστον από το 20% όσων είχαν ψηφίσει στις τελευταίες εκλογές για δικαστές και να έχουν συλλεχθεί εντός 160 ημερών. Εφόσον τεκμηριωθεί ότι συγκεντρώθηκε ο απαραίτητος αριθμός, τότε η ψηφοφορία πρέπει να γίνει εντός 60-80 ημερών. Ο ΔΣΛΑ συγκέντρωσε τον απαραίτητο αριθμό υπογραφών και μετά από έντονη προεκλογική προσπάθεια και από τις δύο πλευρές, η ετυμηγορία των πολιτών ήταν υπέρ της καθαίρεσης των δικαστών.

[1977] Ο δικαστής του Περιφερειακού Εφετείου της κομητείας Ντέιν του Ουϊσκόνσιν (Dane County Circuit Court) Archie Simonson καθαιρέθηκε μετά από έκτακτες εκλογές. Αιτία στάθηκαν κάποια σχόλια του κατά τη διάρκεια της δίκης 3 εφήβων για το βιασμό μαθήτριας γυμνασίου στο Δυτικό Μάντισον. Η εκστρατεία συλλογής υπογραφών διοργανώθηκε από μία ad hoc επιτροπή για τα δικαιώματα των γυναικών. Η επιτροπή μάζεψε σχεδόν διπλάσιες υπογραφές από το ελάχιστο των 21 χιλιάδων που απαιτούνταν. Το δημοψήφισμα είχε τη μορφή εκλογών, όπου συμμετείχαν 6 υποψήφιοι (ένας εκ των οποίων ήταν ο ίδιος ο Simonson). Τελικά πρώτη αναδείχτηκε η Moria Krueger με σχεδόν 9 χιλιάδες περισσότερες ψήφους από τον δεύτερο Simonson.

Αποτυχημένες απόπειρες ανάκλησης δικαστών

• [1982] Ο δικαστής του Περιφερειακού Εφετείου της κομητείας Γκραντ του Ουϊσκόνσιν (Grant County Circuit Court) William Reinecke απειλήθηκε με καθαίρεση μετά από έκτακτες εκλογές που προκάλεσε η ομάδα για τα δικαιώματα των παιδιών “Citizens for Children”. Αιτία για τις πρόωρες εκλογές ήταν ένα μειωτικό σχόλιο του για το θύμα σε μία υπόθεση σεξουαλικής επίθεσης ενός 24χρόνου στην 5χρονη κόρη της γυναίκας με την οποία συζούσε (ένας δημοσιογράφος τα χαρακτήρισε “ατυχή επιλογή 5 λέξεων”). Στις εκλογές, ο Reinecke συγκέντρωσε λίγο πάνω από το 50% των ψήφων, βγαίνοντας πρώτος μεταξύ τριών υποψηφίων.

Άλλες περιπτώσεις

Μίσιγκαν

• [2020 – 2022], η πολιτειακή εισαγγελέας, G.A. Dana Nessel, έγινε στόχος 17 αιτημάτων για συλλογή υπογραφών εναντίον της. Μόνο 3 συγκέντρωναν τις προϋποθέσεις (τεκμηρίωση) και εγκρίθηκαν αλλά καμία δε συγκέντρωσε αρκετές υπογραφές για δημοψήφισμα. Ακόμη μία προσπάθεια το 2024 απορρίφθηκε επίσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιες από τις προσπάθειες στρέφονταν εναντίον της για τη συμμετοχή της στα περιοριστικά μέτρα για τον κορωνοϊό, ενώ μία αίτηση την κατηγορούσε για ανεπαρκές κατηγορητήριο και ήπιες ποινές στη διαβόητη υπόθεση μολυβδίασης στο Φλιντ (δείτε εδώ και εδώ).

Μοντάνα

• [2013] Ο δικαστής G. Todd Baugh απειλήθηκε με δημοψήφισμα καθαιρεσης εξαιτίας της απόφασης της 26ης Αυγ. 2013 να καταδικάσει τον καθηγητή γυμνασίου Stacey Dean Rambold σε 30 ημέρες φυλακή μόνο, για το βιασμό της 14χρονης μαθήτριας Cherice Moralez, η οποία αργότερα αυτοκτόνησε λίγο πριν κλείσει τα 17. Η πρόταση του Εισαγγελέα Rod Souza ήταν για 20 χρόνια φυλακή. Ο δικαστής μεταξύ άλλων είχε κάνει και την ατυχή δήλωση ότι η Moralez “έδειχνε μεγαλύτερη από τη χρονολογική της ηλικία”. Ο νόμος περί καθαιρέσεων στη Μοντάνα περιλαμβάνει τον όρο της αδικοπραγίας, δηλαδή ο κατηγορούμενος αξιωματούχος να έχει παραβιάσει κάποιο νόμο ή να έχει αδικοπραγήσει, το οποίο ήταν δύσκολο να τεκμηριωθεί στην περίπτωση του Baugh. Τελικά, ο δικαστής συνταξιοδοτήθηκε με το τέλος της θητείας του, το Δεκ. του 2014. Το Ανώτατο Δικαστήριο της πολιτείας ανέτρεψε την απόφαση του ως αντικανονική και ανέθεσε σε άλλο δικαστή τον επανακαθορισμό της ποινής.

Καλιφόρνια

• [1981 – 1983] Η Πρόεδρος του πολιτειακού Ανωτάτου Δικαστηρίου Rose Bird, η πρώτη γυναίκα στο αξίωμα, έγινε στόχος 8 προσπαθειών ανάκλησης. Καμία δε συγκέντρωσε τον απαιτούμενο αριθμό υπογραφών για δημοψήφισμα. Αιτία ήταν μια σειρά αποφάσεων που ανέτρεπαν τη θανατική ποινή σε καταδικαστικές αποφάσεις, με αποτέλεσμα να υπάρξει κατακραυγή εναντίον των μελών του Αν. Δικαστηρίου -κυρίως της προεδρεύουσας Bird- που είχαν υπερψηφίσει τις αποφάσει αυτές. Τελικά, η Bird μαζί με τους δικαστές C. Raynoso και J. Grodin καταψηφίστηκαν στις τακτικές “εκλογές διατήρησης” του 1986 και αντικαταστάθηκαν από 3 νέους δικαστές.
• [2015] Ο δικαστής M. Marc Kelly απειλήθηκε με δημοψήφισμα καθαίρεσης εξαιτίας της μείωσης της ποινής του Kevin Jonas Rojano-Nieto σε 10ετή κάθειρξη, για σεξουαλική επίθεση σε 3χρονο κορίτσι, από 25 έτη-έως-ισόβια, αρχικά. Για το δημοψήφισμα απαιτούνταν περίπου 91 χιλιάδες υπογραφές, τις οποίες δεν κατόρθωσαν να συλλέξει η ομάδα των πολιτών εντός του προκαθορισμένου διαστήματος.

Δημοψηφίσματα ανάκλησης εισαγγελέων

Συναφή με τα δημοψηφίσματα εναντίον εκλεγμένων δικαστών είναι και τα -επίσης σπάνια- δημοψηφίσματα εναντίον εισαγγελέων, κυρίως περιφερειακών εκλεγμένων σε κομητείες [D.A.] ή δημοτικών [C.A.] σε πόλεις. Η παρακάτω λίστα είναι απλώς ενδεικτική, καθώς δεν υπάρχουν συγκεντρωτικά στατιστικά, οι δε πληροφορίες είναι αποσπασματικές και ενίοτε λείπουν βασικά στοιχεία (π.χ. η πληροφορία ότι καθαιρέθηκαν 4 DAs στο Όρεγκον μέχρι το 2008, χωρίς άλλα στοιχεία). Στη λίστα βλέπουμε μεγάλο ποσοστό επιτυχημένων προσπαθειών εναντίον εκλεγμένων εισαγγελέων (5 στις 9 περιπτώσεις, ενώ σε μία ακόμη ο εισαγγελέας παραιτήθηκε πριν το δημοψήφισμα) αλλά αυτό οφείλεται στο ότι οι καθαιρέσεις ανακαλούνται ευκολότερα στη μνήμη σε σχέση με τα δημοψηφίσματα όπου ο εισαγγελέας διατήρησε το αξίωμα. Οι περιπτώσεις όπου η συλλογή υπογραφών δεν κατέληξε σε δημοψήφισμα είναι περισσότερες (πλην όμως εξίσου σπάνιες, γενικά) αλλά αναφέρονται μόνο σποραδικά στη βιβλιογραφία και δεν τις συμπεριέλαβα στη λίστα.

• 1917, κομητεία Κερν, (Καλιφόρνια), D.A. Barclay McCowan. Καθαιρέθηκε.
• 1917, Σαν Φρανσισκο (Καλιφόρνια), D.A. Charles Fickert. Διατήρησε το αξίωμα.

Πρόκειται για εμβληματική περίπτωση που συνδέεται με την έκρηξη βόμβας κατά τη διάρκεια πορείας του κινήματος υπέρ της εισόδου των ΗΠΑ στον Α’ Παγκ. Πόλεμο (Preparedness Movement Day bombing). Για την έκρηξη καταδικάστηκαν σε θάνατο (μετατράπηκε σε ισόβια, αργότερα) δύο ριζοσπάστες συνδικαλιστές. Ο Fickert ήταν δημόσιος κατήγορος στη δίκη του πρώτου, του Thomas Mooney. Κατηγορήθηκε αργότερα ότι συνωμότησε με άλλα μέλη των διωκτικών αρχών (καθοδήγηση μαρτύρων και αποσιώπηση αθωωτικών στοιχείων) ώστε να πετύχει την καταδίκη των κατηγορούμενων. Επίσης κατηγορήθηκε για αντεργατική στάση και διασυνδέσεις με τον υπόκοσμο. Στις εκλογές ανάκλησης ο Fickert συγκέντρωσε περίπου διπλάσιες ψήφους από τους δύο αντιπάλους του και παρέμεινε στη θέση του.

• 2001, κομητεία Μαρίν (Καλιφόρνια), D.A. Paula Kamena, Διατήρησε το αξίωμα (με ποσοστό περίπου 80%!).
• 2011, κομητεία Υόρκης (Νεμπράσκα), D.A. Bill Sutter. Καθαιρέθηκε (με ποσοστό 85,8%!).
• 2013, πόλη του Σαν Μπερναντίνο (Καλιφόρνια), C.A. Jim Penman. Καθαιρέθηκε.
• 2021, κομητεία Σονόμα, D.A. Jill Ravitch (Καλιφόρνια). Διατήρησε το αξίωμα (με ποσοστό 79,5%!)
• 2022, Σαν Φρανσίσκο (Καλιφόρνια), D.A. Chesa Boudin. Καθαιρέθηκε (με ποσοστό 55%).

Ο J. Spivak ομαδοποιεί την καθαίρεση του Boudin, της D.A. Pamela Price (2024), της δημάρχου του Όκλαντ Sheng Thao (2024) και την αποτυχημένη προσπάθεια καθαίρεσης του D.A. του Λ. Άντζελες George Gascón (ο οποίος τελικά έχασε τη θέση του στις τακτικές εκλογές του 2024) ως μία μαζική έκφραση της αντίθεσης των πολιτών της Καλιφόρνια στους προοδευτικούς εισαγγελείς και την προσπάθεια αναμόρφωσης του ποινικού συστήματος μέσω του μετριασμού των αυστηρών ποινών. Αυτό συνδυάστηκε με αμεσοδημοκρατικές νομοθετικές πρωτοβουλίες, που ακύρωναν προηγούμενους νόμους με ηπιότερες ποινές και μετέτρεπαν σε κακουργήματα ξανά κάποιες κατηγορίες έκνομων πράξεων. Σύμφωνα με τον Spivak, οι πολίτες χρησιμοποίησαν τους αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς για να “τιμωρήσουν” όσους θεώρησαν ότι ευθύνονται για την αύξηση της εγκληματικότητας στην Καλιφόρνια. Tα δημοψηφίσματα αυτά σηματοδοτούν επίσης μία γενικότερη αλλαγή στην αντιμετώπιση των D.A.s, οι οποίοι μπαίνουν πλέον συχνότερα στο στόχαστρο των πολιτών για αποτυχημένες πολιτικές στον τομέα αντιμετώπισης του εγκλήματος σε σχέση με τον 20ο αιώνα, όπου η ανάκληση τους ήταν σπάνια.

Ο Boudin είχε όντως εκλεγεί με σύνθημα την αναμόρφωση του ποινικού συστήματος στην κομητεία. Η καμπάνια εναντίον του ονομάστηκε η “Δημοκρατική απόπειρα”, καθώς της ομάδας πολιτών “San Franciscans for Public Safety” ηγούνταν δύο ακτιβιστές των Δημοκρατικών για τη δημόσια ασφάλεια, με στόχο να μην επιτρέψουν να γίνει η αυξημένη εγκληματικότητα (την οποία συνέδεαν με τις αποφάσεις του Boudin) πολιτικό εργαλείο υπέρ των Ρεπουμπλικανών. Ενδεικτικό της σημασίας που είχε η καμπάνια ανάκλησης του Boudin είναι ότι δαπανήθηκαν πάνω από 10 εκατ. δολάρια, 7,2 εκατ. υπέρ της καθαίρεσης του και 3,3 εκατ. υπέρ του Boudin, όπως ανακοίνωσε η San Francisco Ethics Commission.

To 2021 είχε γίνει ακόμη μία απόπειρα συλλογής υπογραφών εναντίον του Boudin (η “Ρεπουμπλικάνικη απόπειρα”, με επικεφαλής τον τέως υποψήφιο δήμαρχο με τους Ρεπουμπλικάνους Richie Greenberg), αλλά συγκέντρωσε περίπου 2 χιλιάδες λιγότερες από το ελάχιστο όριο. Να σημειωθεί ότι οι δύο καμπάνιες “έτρεχαν” παράλληλα, με αποτέλεσμα αρκετοί πολίτες έχοντας υπογράψει στη μία να μην γνωρίζουν ότι έπρεπε να υπογράψουν και στην άλλη.

• 2022, κομητεία Σαιντ Λούις (Κολοράδο), D.A. Alonzo Payne. Παραιτήθηκε πριν το δημοψήφισμα.
• 2024, κομητεία Αλαμέδα (Καλιφόρνια), D.A. Pamela Price. Καθαιρέθηκε (με ποσοστό 62,9%).

Επίλογος

Σε μικρό αρθμό χωρών -κυρίως τις ΗΠΑ- οι πολίτες μπορούν να εκλέγουν τα μέλη της δικαστικής εξουσίας (εισαγγελείς και δικαστές) σε τοπικό ή πολιτειακό επίπεδο. Το δικαίωμα αυτό συχνά συνοδεύεται και με την υποχρέωση της λογοδοσίας των δικαστικών. Σε σπάνιες περιπτώσεις το αίτημα για λογοδοσία συνοδεύεται από την απειλή της καθαίρεσης μετά από συλλογή υπογραφών πολιτών. Από το σπάνιο αυτό φαινόμενο μπορούμε να αντλήσουμε κάποια συμπεράσματα για τις τάσεις της κάθε εποχής. Στις αρχές του 20ου αιώνα κάποια δημοψηφίσματα ανάκλησης δικαστικών συνδέονταν με θέματα διαφθοράς, ενώ προς το τέλος του 20ου αιώνα και -κυρίως- κατά τον 21ο, συχνά οι πολίτες διαμαρτύρονται για ανεπαρκή άσκηση των εισαγγελικών/δικαστικών καθηκόντων, ήπιες ποινές που έρχονται σε αντίθεση με το κοινό αίσθημα και αύξηση της εγκληματικότητας. Επίσης, ένα ζήτημα το οποίο επανέρχεται διαχρονικά είναι αυτό των ανεπαρκών ποινών σε ζητήματα σεξουαλικών εγκλημάτων, οι οποίες ενίοτε συνοδεύονταν από απαξιωτικά σχόλια για το θύμα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• www.ncsl.org “Recall of State Officials” (15 Sept 2021)
• www.ballotpedia.org “State legislative recalls”
• Kaplan, Tracey (February 6, 2018). “California’s 1st judicial recall in 86 years to come before voters in Santa Clara County”. The Mercury News. San Jose, California.
• http://recallelections.blogspot.com/ (το ιστολόγιο του ακαδημαϊκού ερευνητή Joshua Spivak, αφιερωμένο εξολοκλήρου στα δημοψηφίσματα ανάκλησης)
• Woliver, Laura R. “Feminism at the Grassroots: The Recall of Judge Archie Simonson.” Frontiers: A Journal of Women Studies (1990): 111-119.
• https://www.sfgate.com/politics-op-eds/article/San-Francisco-politicians-running-scared-17200835.php?utm_campaign=CMS%20Sharing%20Tools%20(Premium)&utm_source=UTMSOURCE&utm_medium=UTMMEDIUM#_=_
• Welp, Yanina. “Recall referendum around the world: origins, institutional designs and current debates.” The Routledge Handbook to Referendums and Direct Democracy. Routledge, 2017. 451-463.
• Bailey, Eric. “Marin County Recall of D.A. Is Defeated”. Los Angeles Times. (23 May 2001).
• Serdült, U. and Welp, Y. (2017) The levelling up of a political institution. Perspectives on the recall referendum, in S. P. Ruth, Y. Welp, and L. Whitehead (eds.) Let the people rule? Direct democracy in the twenty-first century. Colchester: ECPR Press. pp. 137-154.
• California Secretary of State. “Complete List of Recall Attempts”.
• Poggi, Marco. “What San Francisco DA’s Recall Could Mean For Reformers“. Law360.com.